Rządowy plan zmniejszenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego jest bezprawny

Wyrażamy nasz sprzeciw wobec planów zmniejszenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Nie istnieją żadne prawne i merytoryczne powody, dla których Świętokrzyski Park Narodowy mógłby zostać zmniejszony.

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, aby zmniejszyć obszar parku narodowego, należy wykazać, że obszar ten utracił swoje przyrodnicze i kulturowe walory. Kluczowy jest tu spójnik „i”. Jeżeli na danym terenie występują zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe wartości, to aby zmniejszyć park narodowy, należy wykazać utratę obu rodzajów tych walorów. Nie tylko przyrodniczych. Nie tylko kulturowych. Przyrodniczych i kulturowych. Projekt rozporządzenia ministra środowiska w sprawie zmniejszenia obszaru Świętokrzyskiego Parku Narodowego zupełnie pomija stan wartości kulturowych na Łyścu.
Jak zatem mają się dziś wartości przyrodnicze i kulturowe Łyśca?
1. Na Łyścu, jeszcze nadal w granicach Świętokrzyskiego Parku Narodowego, znajduje się skała, której wiek ocenia się na 490-500 mln lat. Geolodzy mówią, że jest to „kręgosłup” najstarszych gór w Europie – Gór Świętokrzyskich. Klasztor benedyktyński na Łyścu pochodzi z lat 1102–1138, a pozostałości prasłowiańskiego wału kultowego datuje się na IX-X wiek. Wiele jednak wskazuje, że ośrodek kultu istniał tu znacznie wcześniej.
2. Klasztor na Łyścu jest wpisany do rejestru zabytków. Również sam masyw Łysej Góry (Łyśca) został objęty szczególną formą ochrony poprzez wpis do rejestru zabytków jako Rezerwat Archeologiczny „Łysa Góra”. Chroni on sanktuarium pogańskie na terenie szczytu i w strefie podszczytowej 300-metrową strefą ochronną. 19 listopada 2015 roku wpisano do rejestru zabytków całe otoczenie Rezerwatu Archeologicznego „Łysa Góra”, obejmując ochroną w zasadzie cały masyw Łyśca. Ten sam obszar został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 15 marca 2017 za Pomnik Historii.
3. Na terenie przeznaczonym do wyłączenia z granic parku (w oparciu o zeszłoroczny projekt rozporządzenia) znajduje się chronione siedlisko przyrodnicze (łąka świeża) wymienione w tzw. Dyrektywie Siedliskowej. Rośnie tam także rzadka w Polsce, a w województwie świętokrzyskim znana jedynie z kilku stanowisk roślina – zanokcica północna, wymieniona w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako narażona na wyginięcie (kategoria zagrożenia: V, VU).
4. stwierdzono tu kilka gatunków nietoperzy w tym mopka Barbastella barbastellus umieszczony w Załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej, w Polskiej Czerwonej Liście Zwierząt ginących i Zagrożonych –kategoria DD oraz na Czerwonej liście IUCN –kategoria VU. Jest to gatunek wymagający ochrony czynnej.
5. Interesujące jest stwierdzenie popielic Glis glis na drzewach w bezpośredniej bliskości klasztoru i infrastruktury gastronomicznej. Jest to gatunek objęty ochroną częściową, wymagający ochrony czynnej, wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt –kategoria NT oraz na Czerwonej liście IUCN –kategoria LC.
6. Znane jest stąd stanowisko rzadkiego i zagrożonego gatunku ślimaka – bezoczki podziemnej a także izolowane stanowisko reliktowego gatunku ślimaka świdrzyka siedmiogrodzkiego.
7. Spośród fauny, szczególnie awifauna terenu jest interesująca, bogata i różnorodna. Stwierdzono tu gatunki zarówno typowo leśne, ekotonowe jak i synantropijne. Na uwagę zasługują stwierdzenia dzięcioła czarnego Dryocopus martius i dzięcioła zielonosiwego Picus canus–gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej–oraz siniaka Columba oenas, krzyżodzioba świerkowego Loxia curvirostra. Interesujące jest zasiedlenie budynku klasztoru przez jerzyki Apus apus–jest to ich jedyne stanowisko w granicach ŚPN. To gatunek wymagający zabiegów czynnej ochrony. Jest to też gatunek wymagający ochrony czynnej. Populacja jerzyka zmniejszyła się na skutek prac remontowych budynku klasztoru. Wierzchowina Świętego Krzyża z urozmaiconymi siedliskami stanowi ważne dla ptaków miejsce. Jest to jedno z niewielu miejsc w Górach Świętokrzyskich gdzie pojawiają się wysokogórskie gatunki ptaków np. płochacz halny.
8. Z danych literaturowych wynika, że stwierdzono tam także wiele gatunków chrząszczy uznanych za bardzo rzadko występujące i zagrożone w tym takie, które mają tu np. jedno z trzech swoich stanowisk w kraju. Warto podkreślić, że tylko jeden z tych gatunków został wykazany w operacie wykonanym przez ŚPN. Operat ten stał się dla ministra podstawą do twierdzenia o utraconych walorach terenu.
9. występuje tu wiele innych gatunków chronionych i częściowo chronionych np. płazów, gadów, pszczół, trzmieli, mrówek.
Obecnie trwają prace naszego zespołu przyrodników, mające na celu wykazanie rzeczywistej wartości terenu przeznaczonego przez ministra środowiska do usunięcia z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Z całą pewnością, niejedna działka w niejednym parku narodowym w Polsce ma znacznie mniejsze wartości przyrodnicze, a jednak nikt nie chce ich usuwać z granic parku narodowego.

Działając na mocy obowiązującego prawa (art. 74 ust. 3 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 4 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko) wnosimy o udostępnienie informacji o środowisku, w zakresie planów zmniejszenia powierzchni Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

W Biuletynie Informacji Publicznej Rady Ministrów z datą 25.06.2020 pojawił się „Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego” (dostęp: 16.08.2020).
W projekcie tym Minister Środowiska informuje, że „niektóre z zabudowanych nieruchomości (łącznie ok. 5 ha) w granicach Parku bezpowrotnie utraciły wartości przyrodnicze (istnienie obiektów architektury – budynków wraz z siecią ciągów komunikacyjnych)” oraz „z granic Parku zostaną wyłączone nieruchomości, które bezpowrotnie utraciły wartości przyrodnicze, natomiast włączony zostanie obszar posiadający takie wartości, znajdujący się w pobliżu Parku (enklawa Parku)”.

Minister szczegółowo informuje, które tereny maja być włączone do Świętokrzyskiego Parku Narodowego („planowane jest włączenie w granice Parku leżących na terenie gminy Waśniów, działek o numerach ewidencyjnych o nr 450/1, 450/2, 451/2, 451/2 o łącznej powierzchni 62,5500 ha), ale nie informuje, które tereny o powierzchni „ok. 5 ha” mają być wyłączone z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Z tekstu projektu rozporządzenia nie możemy się dowiedzieć o jaki fragment ok. 5 ha ma być pomniejszony Świętokrzyski Park Narodowy. Nie wiemy tez w związku z tym jakie walory przyrodnicze i kulturowe teren ten (jaki?) utracił.

Zgodnie z art. 10.1.1a „Likwidacja lub zmniejszenie obszaru parku narodowego następuje wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru.” W związku z tym, że nie wskazano jaki obszar jest planowany z usunięcia z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego, dalsze procedowanie tej sprawy jest bezprzedmiotowe, a konsultacje z samorządami i konsultacje społeczne nie mogą się odbyć.

Tym samym projekt rozporządzenia jest niezgodny z obowiązującym prawem.

Ponadto zgodnie z art.8.1. ust. 2. ”Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów”.

Zatem nawet jeśli jakaś część Świętokrzyskiego Parku Narodowego znajduje się w sytuacji mogącej wskazywać na zachodzące procesy obniżenia wartości przyrodniczej i kulturowej, to zadaniem organu odpowiedzialnego nie jest usuwanie tego terenu z granic parku, tylko podjęcie działań mających na celu „przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów”.

O ile Minister Środowiska podjął działania mające na celu przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów na terenie, którego lokalizacji nie wskazuje w projekcie rozporządzenia, to wnosimy o przekazanie Stowarzyszeniu MOST wszelkich danych na ten temat.
Jeśli jednak rzeczywiście okaże się, że walory przyrodnicze i kulturowe zostały bezpowrotnie utracone, to zadaniem organów odpowiedzialnych za ten proces i jego skutki jest ustalenie kto i co doprowadziło do szkody w środowisku.

Szkodą w środowisku jest negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniana w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność podmiotu korzystającego ze środowiska. Określa to ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, która reguluje także zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku.
Jeśli Minister Środowiska posiada dowody i dokumentacje naukowe i ekspertyzy prawne dotyczące bezpowrotnej utraty walorów przyrodniczych i kulturowych jakiejś części Świętokrzyskiego Parku Narodowego, to wnosimy o przekazanie ich Stowarzyszeniu MOST oraz wnioskujemy o przekazanie wszelkich posiadanych przez Ministra Środowiska dowodów na utratę wartości przyrodniczych i kulturowych w odniesieniu do stanu początkowego, tj. okresu i stanu do którego porównano stan dzisiejszy oraz o wskazanie podmiotu korzystającego ze środowiska i odpowiedzialnego za bezpowrotną utratę walorów przyrodniczych i kulturowych terenu, który Minister Środowiska ma na
myśli, a nie wskazuje go jednoznacznie. Wnosimy też o przekazanie informacji, jakie kroki prawne podjął Minister Środowiska w sprawie stwierdzonej szkody w środowisku w odniesieniu do obiektu, za którego stan jest odpowiedzialny.