Nowy gatunek nietoperza w Górach Świętokrzyskich

W lipcu 2016 roku naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego (dr Mateusz Ciechanowski, mgr Konrad Bidziński, mgr Martyna Jankowska – Jarek, Zuzanna Wikar) realizujący projekt badawczy dotyczący nocka Bechsteina odwiedzili Góry Świętokrzyskie. Prowadzili odłowy nietoperzy w trzech miejscach. W odłowach brali udział przyrodnicy ze Stowarzyszenia M.O.S.T. (Łukasz Misiuna, Damian Czajka).
We wszystkich trzech lokalizacjach odłowiono nowy dla województwa świętokrzyskiego gatunek nietoperza: nocka Alkatoe Myotis alcathoe.
Nocek Alkatoe to gatunek opisany dla nauki po raz pierwszy z Grecji w roku 2001. Już w latach 70. XX wieku stwierdzano w Grecji nietypowe, małe „nocki wąsatki”, które różniły się od typowych bałańskich nocków wąsatków. Dopiero dzięki badaniom genetycznym stwierdzono, że są to osobniki innego gatunku. Dotąd stwierdzono go w Grecji, na Węgrzech, w Bułgarii, Czechach, Francji, Niemczech, Czarnogórze, Serbii, Albanii, na Słowacji, w Hiszpanii i Szwajcarii oraz Polsce.
W Polsce nocek Alkatoe został pierwszy raz stwierdzony w 2005 roku. Dotąd znanych jest około 40 jego stanowisk z południowej części kraju. Został stwierdzony w Karpatach, na Roztoczu, Nizinie Śląskiej, w Sudetach, i na Wyżynie Krakowskiej. Większość stwierdzeń dotyczy nietoperzy złapanych w sieci w wejściach do jaskiń podczas rojenia, ale ich rozród został potwierdzony też również z innych miejsc. 27 lipca prowadząc odłowy w pobliżu rezerwatu Milechowy chriropterolodzy odłowili jedną karmiącą samicę co jest dowodem na rozród tego gatunku w Górach Świętokrzyskich. Kolejna noc przyniosła stwierdzenie nocka Alkatoe z lasów pod Zagnańskiem a kolejna w okolicach Wąchocka. Są to zatem trzy pierwsze stwierdzenia gatunku w województwie świętokrzyskim.
Nocek Alkatoe jest najmniejszym europejskim nockiem. To naprawdę mały i delikatny nietoperz. Waży zaledwie 3,5-5,5 g, jego ciało ma długość około połowy długości kciuka dorosłego człowieka a długość przedramienia to nieco ponad 3 cm.
Gatunek ten zasiedla naturalne lasy mieszane i liściaste, zwykle w pobliżu cieków wodnych, w wąwozach, na stromych zboczach, w górach. Czyli wszędzie tam, gdzie gospodarka leśna napotyka poważne trudności i lasy są dobrze zachowane. Jest to w związku z tym prawdopodobnie gatunek rzadki i narażony ale nadal jest zbyt mało informacji aby móc stwierdzić to jednoznacznie. Badania genetyczne setek nietoperzy zgromadzonych w zbiorach muzealnych niemal nie potwierdzają jego obecności, co potwierdza, że jest to gatunek rzadko spotykany nawet dawniej.
Nocek Alkatoe na kryjówki wybiera szczeliny w drzewach, przestrzenie pod korą pni i gałęzi. Co ciekawe, wszystkie odnalezione kryjówki gatunku znajdowały się w odległości poniżej 100 metrów od zbiorników wodnych. Roi się w pobliżu jaskiń i tam zimuje.
Gatunek ten dotąd nie został wpisany na Czerwoną Listę IUCN ani do najważniejszych załączników Dyrektywy Siedliskowej. Ocenia się jednak, że ze względu na preferencje siedliskowe jest to gatunek rzadki i zagrożony. Wśród największych zagrożeń wymienia się gospodarkę leśną w tym wycinkę starodrzewi i usuwanie martwego drewna z lasu.
W czasie prowadzonych odłowów chiropterolodzy stwierdzili także występowanie innych gatunków nietoperzy w tym rzadkich i zagrożonych: nocka Bechsteina, borowiaczka, mopka i nocka dużego. Ponadto odłowiono nocka Natterera, gacki brunatne, borowce wielkie, nocki wąsatki i Brandta. Wyniki te wskazują na wysoką wartość świętokrzyskich lasów jako ostoi nietoperzy.

Lokalizacja, w której odłowiono drugiego dla województwa świętokrzyskiego nocka Alkatoe jest bardzo bogata w chiropterofaunę. Do maja 2020 stwierdzono tu 13 z 18 gatunków nietoperzy wykazanych dla tego województwa.

Lokalizacja ta objęta jest projektem badań i ochrony przyrody #ŚwiętokrzyskiparasoldlaNatury (http://mostedu.pl/swietokrzyski-parasol-dla-natury/)

Źródła:
– http://www.iucnredlist.org/details/136680/0
– http://www.nietoperze.pl
– http://www.iop.krakow.pl/ssaki/Gatunek.aspx?spID=158
– Dietz Ch., Helversen O., Nill D.; 2009. Nietoperze Europy i Afryki północno – zachodniej. Warszawa. Multico.

Łukasz Misiuna