Światowy obiekt UNESCO „Krzemionki Opatowskie” zagrożony! Stanowisko Stowarzyszenia MOST

Pradziejowe kopalnie krzemienia pasiastego koło Ostrowca Świętokrzyskiego, tzw. „Krzemionki Opatowskie są zagrożone planami utworzenia kopalni wapienia pod Rudą Kościelną. Świętokrzyskie Kopalnie Surowców Mineralnych chcą rozpocząć eksploatację złoża zlokalizowanego w otulinie światowego obiektu UNESCO, w bezpośredniej bliskości obszaru Natura 2000 i rezerwatu przyrody. Inwestycja grozi utrata statusu obiektu UNESCO, zniszczeniem cennego zimowiska nietoperzy, zniszczeniem zabytkowych kopalń, krajobrazu kulturowego oraz strategicznego zbiornika wód podziemnych. Pomysłowi sprzeciwia się dyrekcja Krzemionek Opatowskich, mieszkańcy Rudy Kościelnej oraz całe środowisko naukowe w Polsce. Stowarzyszenie MOST dołącza do tego sprzeciwu. Nasze pismo z deklaracją współpracy otrzymał dyrektor „Krzemionek Opatowskich dr Andrzej Przychodni . Nasze stanowisko na piśmie otrzymają wszystkie zainteresowane strony.

W 1922 roku pod Ostrowcem Świętokrzyskim profesor Jan Samsonowicz dokonał niezwykłego odkrycia. W czasie swoich prac pod Krzemionkami natrafił ślady prehistorycznych kopalń. W ciągu kolejnych dziesiątek lat odnaleziono tu około 4000 kopalń krzemienia pasiastego datowanych na okres ok. 3900–1600 lat p.n.e. Pole eksploatacyjne w Krzemionkach jest umiejscowione na obszarze wychodni wapienia górnojurajskiego. Ma ono kształt paraboli o długości 4,5 km i szerokości 20–200 m, a powierzchnię – ok. 78,5 ha. Większość szybów powstało w wyniku działalności górników w latach 2900–2500 p.n.e. Wytwarzane przez nich z krzemienia siekiery były rozprowadzane  w promieniu aż 660 km.

To niezwykłe miejsce szybko stało się miejscem pielgrzymek archeologów kilku pokoleń a następnie rzesz turystów. Świetne zachowane kopalnie wraz z krajobrazem kulturowym zostały uznane za jeden z najważniejszych tego rodzaju obiektów na świecie. Jest to jeden z 16 obiektów UNESCO w Polsce, uznany za najcenniejszy archeologicznie.

Walory archeologiczne współwystępują tu z przyrodniczymi. Zostało to docenione poprzez objęcie Krzemionek Opatowskich różnymi formami ochrony:

1. „Krzemionki” zostały uznane za Pomnik Historii Polski 16 września 1994 roku zarządzeniem Prezydenta RP.
2. Rezerwat przyrodniczy pod nazwą „Krzemionki Opatowskie” powołany zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 27 czerwca 1995 r.
3. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej utworzony rozporządzeniem wojewody kieleckiego z dnia 29 września 1995.
4. Powołanie obszaru Natura 2000 „Krzemionki Opatowskie” PLH260024 w 2011 roku.
5. Wpis Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na listę światowego dziedzictwa UNESCO 6 lipca 2019 roku.

Podobne nagromadzenie walorów archeologicznych, historycznych, krajobrazowych i przyrodniczych w województwie świętokrzyskim ma jedynie Świętokrzyski Park Narodowy. Jest to jednoznacznie obiekt o wartości porównywalnej z najważniejszymi zabytkami ludzkości. Uznanie dla tych niezwykłych, unikalnych w skali świata wartości znalazło swoje odzwierciedlenie w objęciu obszaru rozmaitymi formami ochrony opisanymi różnymi aktami prawnymi, krajowymi i międzynarodowymi, w tym:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (artykuł 5, artykuł 6, artykuł 73)
2. Konwencja maltańska czyli Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego
3. Dyrektywa Siedliskowa czyli Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory
4. Dyrektywa Wodna czyli Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej
5. Ustawa z dn. 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
6. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
7. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
8. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne
9. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu
10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.Prawo ochrony środowiska
11. Porozumienie o Ochronie Populacji Nietoperzy Europejskich zwane Porozumieniem Bońskim tzw. Eurobats.

Uwarunkowania wskazujące na brak możliwości lokalizacji zakładu górniczego w strefie buforowej „Krzemionek Opatowskich”:

1. Obszar planowanej inwestycji górniczej znajduje się w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP nr 405 Niecka Radomska
2. Obszar planowanej inwestycji górniczej znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru Natura 2000 i rezerwatu przyrody
3. Obszar planowanej inwestycji górniczej znajduje się w strefie buforowej obiektu UNESCO.

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla tego terenu został uchwalony 13. 03. 2003 roku. Czyli nie uwzględnia zarówno faktu powołania obiektu UNESCO, planów utworzenia parku kulturowego jak i uchwalenia ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dn. 2. 07. 2003 r. Zatem plan tan jest anachroniczny i wymaga pilnej aktualizacji. Co więcej, jest niezgodny z obowiązującym obecnie prawem i stanem wiedzy naukowej.

Realizacja zamierzenia polegającego na utworzeniu kopalni wapienia w przedmiotowej lokalizacji będzie naruszać wymienione akty prawne. Tak inwazyjna inwestycja naruszy wszystkie trzy filary konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju oraz unijną zasadę przezorności wyrażoną w Traktacie Europejskim, Dyrektywie Siedliskowej oraz ustawie ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska Art.  6.  (Zasada zapobiegania i przezorności):

1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.
2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze.

Z całą pewnością istnieją  alternatywne rozwiązania pozwalające na eksploatację złóż w lokalizacjach nie kolidujących z najwyższymi wartościami kulturowymi i przyrodniczymi. Argument ekonomiczny także nie znajduje w tym przypadku uzasadnienia.

Tym samym wnioskujemy o jednoznacznie negatywne zaopiniowanie planów utworzenia kopalni wapienia w Rudzie Kościelnej i rezygnację z tego zamierzenia. Zyski z eksploatacji złoża są policzalne, straty, do których dojdzie, będą niepowetowane i skompromitują nie tylko władze lokalne ale także Państwo Polskie na arenie międzynarodowej.

Poniżej zamieszczamy opinie w tej sprawie wyrażone przez przedstawicieli najważniejszych ośrodków naukowych w kraju oraz niektóre urzędy:

Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. Sylwester Czopek

„Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych Polskiej Akademii Nauk wyraża głębokie zaniepokojenie informacjami na temat planowanej eksploatacji wapieni górnojurajskich w miejscowości Ruda Kościelna, gmina Ćmielów, w bezpośrednim sąsiedztwie rozległego, pradziejowego pola górniczego , na którym od około 4 tys. do 2 tys. lat p.n.e. człowiek prehistoryczny na wielką skalę wydobywał i przerabiał na narzędzia miejscowy krzemień, tzw. pasiasty. Po zapoznaniu się z dokumentacją planowanej inwestycji Komitet wyraża zdecydowany sprzeciw wobec przemysłowej eksploatacji wapienia w bliskim sąsiedztwie zabytkowej kopalni krzemienia”. 

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Archeologii, prof. dr hab. Paweł Valde-Nowak

„Nie można (…) doprowadzić do naruszenia unikatowej, bezcennej substancji zabytkowej z systemem szybów i podziemnych wyrobisk a także widocznych na powierzchni terenu pozostałości szybów i hałd, kopalnia krzemienia w Krzemionkach Opatowskich jest jednym z nielicznych europejskich obiektów o takich cechach”.

Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, Instytut Archeologii, dr hab. Piotr Łuczkiewicz

„Ten najstarszy, autentyczny, unikatowy w skali światowej obiekt z ziem polskich można porównać w skali rozpoznawalności z francuskim Lascaux, czy brytyjskim Stonehenge. (…). Krótkowzroczne cele i zyski ekonomiczne nie mogą przysłonić wartości dumy polskiej archeologii oraz światowej spuścizny kulturowej”.

Uniwersytet Warszawski, Instytut Archeologii, dr hab. Krzysztof Jakubiak

„(…) z niedowierzaniem i niepokojem odnotowałem wiadomość o tym, że w otulinie jednego z najważniejszych stanowisk archeologicznych w naszym kraju, wpisanych do rejestru UNESCO Krzemionek Opatowskich, planuje się podjęcie na szeroką skalę działań związanych z przewidywaną eksploatacją powierzchniowych złóż wapienia. Jesteśmy przekonani, że wiąże się to nie tylko z zagrożeniem zniszczenia dla środowiska naturalnego oraz krajobrazu tych okolic ale przyniesie dewastację unikatowego stanowiska archeologicznego”.

Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii, prof. dr hab. Jerzy Piekalski

„Inwestycja ta w oczywisty sposób koliduje także z wymogami stawianymi obiektom wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa  UNESCO, do których należy Krzemionkowski Region. Rozpoczęcie jakichkolwiek działań związanych z podjęciem eksploatacji złóż wapiennych w strefie buforowej chronionych obiektów zagraża nie tylko ich fizycznym naruszeniem, ale przede wszystkim bezpowrotnym zniszczeniem elementów naturalnego krajobrazu, w którym dotychczas egzystowały”.

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. Marian Rębkowski

„Uruchomienie wydobycia złóż wapienia „Ruda Kościelna” w miejscowości Ruda Kościelna, gm. Ćmielów, eksploatacją powierzchniową w odległości zaledwie ok, 150 m od granicy obszaru kompleksu kopalń „Krzemionki”, będącego dobrem światowego dziedzictwa, oraz 25 m od kopalni krzemienia pasiastego „Księża Rola”, wpisanej do rejestru zabytków, będzie nie tylko jednoznacznym zaprzepaszczeniem prac kilku pokoleń archeologów, geologów i przyrodników, ale przede wszystkim będzie działaniem niezgodnym ze statutem dobra światowego dziedzictwa. Złamanie tych warunków może w konsekwencji doprowadzić do wykreślenia Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO”.

Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Andrzej Bętkowski

„Samorząd Województwa popiera starania Muzeum o zachowanie i zabezpieczenie w jak najlepszym stanie obszaru będącego pod ochroną konserwatorską i przedmiotem wpisu na Listę UNESCO oraz przychyla się do stanowiska Muzeum. Wszelkie czynności zmierzające do naruszenia obszaru chronionego należy uznać za nieprawidłowe i niepożądane. Dobra Światowego Dziedzictwa podlegają szczególnej ochronie i opiece przed utratą wyjątkowej i oryginalnej wartości”.

Narodowy Instytut Dziedzictwa, mgr inż. Arch. Włodzimierz Pedrycz, dr Nina Glińska

„Biorąc (…) pod uwagę trwające prace nad utworzeniem parku kulturowego obejmującego dobro kulturowe i jego otoczenie oraz zobowiązanie wszystkich zainteresowanych gmin do ochrony tego dobra wyrażone przed wpisem na Listę światowego dziedzictwa, podjęcie teraz eksploatacji w obrębie strefy buforowej byłoby sprzeczne ze wspomnianymi pracami, a też fatalne wizerunkowo dla naszego Państwa”.

Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, mgr Witold Migal

„Trzeba podkreślić, że wspomniane kopalnie objęte ochroną są dotychczas jedynymi na świecie, gdzie takie struktury odkryto i opisano. (…). W świetle obecnej doktryny konserwatorskiej nie uważa się aby jakiekolwiek czynniki ekonomiczne mogły być wystarczającą przesłanką dla niszczenia otoczenia obiektów o światowym znaczeniu, zarówno naukowym, jak krajobrazowym i turystycznym”.

Starosta Powiatu Ostrowieckiego Marzena Dębniak

 „Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, chociażby ze względu na jego znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego, stanowi jedno z podstawowych zadań państwa, co podkreśla Konstytucja RP”.