Wartości przyrodnicze i kulturowe na Łyścu (Świętym Krzyżu) w Świętokrzyskim Parku Narodowym

Ministerstwo Środowisko od ponad roku stara się usunąć z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego jego serce, to znaczy działki położone na Łyścu wraz z klasztorem pobenedyktyńskim. Ministerstwo forsuje tezę, że teren ten utracił BEZPOWROTNIE swoje dawne wartości przyrodnicze.
Jak jest w rzeczywistości?

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, aby zmniejszyć obszar parku narodowego, należy wykazać, że obszar ten utracił swoje przyrodnicze i kulturowe walory. Kluczowy jest tu spójnik „i”. Jeżeli na danym terenie występują zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe wartości, to aby zmniejszyć park narodowy, należy wykazać utratę obu rodzajów tych walorów. Nie tylko przyrodniczych. Nie tylko kulturowych. Przyrodniczych i kulturowych. Projekt rozporządzenia ministra środowiska w sprawie zmniejszenia obszaru Świętokrzyskiego Parku Narodowego zupełnie pomija stan wartości kulturowych na Łyścu.

Jak zatem mają się dziś wartości przyrodnicze i kulturowe Łyśca?

1. Na Łyścu, jeszcze nadal w granicach Świętokrzyskiego Parku Narodowego, znajduje się skała, której wiek ocenia się na 490-500 mln lat. Geolodzy mówią, że jest to „kręgosłup” najstarszych gór w Europie – Gór Świętokrzyskich. Klasztor benedyktyński na Łyścu pochodzi z lat 1102–1138, a pozostałości prasłowiańskiego wału kultowego datuje się na IX-X wiek. Wiele jednak wskazuje, że ośrodek kultu istniał tu znacznie wcześniej.
2.Klasztor na Łyścu jest wpisany do rejestru zabytków. Również sam masyw Łysej Góry (Łyśca) został objęty szczególną formą ochrony poprzez wpis do rejestru zabytków jako Rezerwat Archeologiczny „Łysa Góra”. Chroni on sanktuarium pogańskie na terenie szczytu i w strefie podszczytowej 300-metrową strefą ochronną. 19 listopada 2015 roku wpisano do rejestru zabytków całe otoczenie Rezerwatu Archeologicznego „Łysa Góra”, obejmując ochroną w zasadzie cały masyw Łyśca. Ten sam obszar został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 15 marca 2017 za Pomnik Historii.
3. Na terenie przeznaczonym do wyłączenia z granic parku (w oparciu o zeszłoroczny projekt rozporządzenia) znajduje się chronione siedlisko przyrodnicze (łąka świeża) wymienione w tzw. Dyrektywie Siedliskowej. Rośnie tam także rzadka w Polsce, a w województwie świętokrzyskim znana jedynie z kilku stanowisk roślina – zanokcica północna, wymieniona w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako narażona na wyginięcie (kategoria zagrożenia: V, VU).
4. stwierdzono tu kilka gatunków nietoperzy w tym mopka Barbastella barbastellus umieszczony w Załączniku IIi IVDyrektywy Siedliskowej, w Polskiej Czerwonej Liście Zwierząt ginących i Zagrożonych –kategoria DD oraz na Czerwonej liście IUCN –kategoria VU. Jest to gatunek wymagający ochrony czynnej.
5. Interesujące jest stwierdzenie popielic Glis glis na drzewach w bezpośredniej bliskości klasztoru i infrastruktury gastronomicznej.Jest to gatunek objęty ochroną częściową, wymagający ochrony czynnej, wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt –kategoria NT oraz na Czerwonej liście IUCN –kategoria LC.
6. Znane jest stąd stanowisko rzadkiego i zagrożonego gatunku ślimaka – bezoczki podziemnej a także izolowane stanowisko reliktowego gatunku ślimaka świdrzyka siedmiogrodzkiego.
7. Spośród fauny,szczególnie awifauna terenu jest interesująca, bogata i różnorodna. Stwierdzono tu gatunki zarówno typowo leśne, ekotonowe jak i synantropijne. Na uwagę zasługują stwierdzenia dzięcioła czarnego Dryocopus martius i dzięcioła zielonosiwego Picus canus–gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej–oraz siniaka Columba oenas, krzyżodzioba świerkowego Loxia curvirostra.Interesujące jest zasiedlenie budynku klasztoru przez jerzyki Apus apus–jest to ich jedyne stanowisko w granicach ŚPN. To gatunek wymagający zabiegów czynnej ochrony. Jest to też gatunek wymagający ochrony czynnej. Populacja jerzyka zmniejszyła się na skutek prac remontowych budynku klasztoru. Wierzchowina Świętego Krzyża z urozmaiconymi siedliskami stanowi ważne dla ptaków miejsce. Jest to jedno z niewielu miejsc w Górach Świętokrzyskich gdzie pojawiają się wysokogórskie gatunki ptaków np. płochacz halny.
8. Z danych literaturowych wynika, że stwierdzono tam także wiele gatunków chrząszczy uznanych za bardzo rzadko występujące i zagrożone w tym takie, które mają tu np. jedno z trzech swoich stanowisk w kraju. Warto podkreślić, że tylko jeden z tych gatunków został wykazany w operacie wykonanym przez ŚPN. Operat ten stał się dla ministra podstawą do twierdzenia o utraconych walorach terenu.
9. występuje tu wiele innych gatunków chronionych i częściowo chronionych np. płazów, gadów, pszczół, trzmieli, mrówek.

Obecnie trwają prace naszego zespołu przyrodników, mające na celu wykazanie rzeczywistej wartości terenu przeznaczonego przez ministra środowiska do usunięcia z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Z całą pewnością, niejedna działka w niejednym parku narodowym w Polsce ma znacznie mniejsze wartości przyrodnicze, a jednak nikt nie chce ich usuwać z granic parku narodowego.