Stanowisko w sprawie funkcjonowania tzw. lodospadu na Kadzielni w Kielcach

W 2021 roku, po raz kolejny, na wschodniej stronie Skałki Geologów na Kadzielni utworzono sztuczny lodospad, przeznaczony na cele treningowe dla członków Świętokrzyskiego Klubu Alpinistycznego. Lodospad jest dużą atrakcją i jest silnie promowany w lokalnych, a nawet ogólnopolskich mediach. Rozumiemy potrzebę korzystania z walorów przyrodniczych i geologicznych, szczególnie w okresie pandemicznym, gdy mieszkańcy miasta utracili zwykłą możliwość kontaktu z przyrodą i otwartą przestrzenią. Nie jesteśmy tego przeciwnikami. Uważamy jednak, że najwyższe wartości przyrodnicze i geologiczne, które są wizytówką Kielc, muszą być tak użytkowane, aby ich stan się nie pogarszał, a względy bezpieczeństwa ludzi były priorytetem.

Poza optymistycznym i entuzjastycznym odbiorem lodospadu pojawiły się też głosy osób, które pytają, czy same unikalne wartości krajobrazowe, geologiczne i przyrodnicze nie są wystarczające? Czy z pewnością należy tworzyć sztucznie obiekt, który nigdy by tu nie powstał, a który być może wpływa negatywnie na przyrodę Kadzielni, ale też bezpieczeństwo ludzi.
Rozumiejąc entuzjazm alpinistów i potrzeby Kielczan, uznaliśmy, że wskazane jest rozważyć kilka wątpliwości. Zapraszamy do refleksji twórców lodospadu ale też urzędników miejskich oraz mieszkańców Kielc.
Nasze Stowarzyszenie wystąpiło do Regionalnego Dyrektora Środowiska w Kielcach oraz do dyrekcji Geoparku z wnioskami o udostępnienie dokumentacji przyrodniczej i technicznej związanej z istnieniem lodospadu. Oczekujemy na odpowiedzi.

Nazwa Kadzielnia obejmuje wzgórze o kulminacji na rzędnej 295 m n.p.m. oraz dawny kamieniołom, którego część stanowi od 1962 r. rezerwat geologiczny (Skałka Geologów). Kadzielnia należy do Pasma Kadzielniańskiego, przebiegającego w południowej części Kielc.
W czaszy wyrobiska utworzył się samoczynnie zbiornik wodny, nazwany Jeziorem Szmaragdowym. Pod koniec lat 70-tych zbiornik wodny zaniknął, co zbiegło się w czasie z uruchomieniem dużego ujęcia wód podziemnych w Białogonie. Obecnie woda w zbiorniku pojawia się w okresach wysokich stanów wód podziemnych.
Dawniej Jezioro Szmaragdowe było siedliskiem dużej populacji obecnie zagrożonego wymarciem raka szlachetnego oraz traszki grzebieniastej, a także kilku gatunków ryb. Obecnie populacje te zanikły, wraz z zanikiem samego Jeziora Szmaragdowego. Nie mniej tworzący się obecnie akwen także jest siedliskiem rozmaitych gatunków roślin i zwierząt, w tym objętych ochroną prawną.

Skały na Kadzielni porastają chronione i zagrożone zbiorowiska roślinne w tym m. in. murawy kserotermiczne zasiedlane przez specyficzne, ciepło i sucholubne gatunki bezkręgowców.
Kadzielnia stanowi więc miejsce występowania gatunków chronionych i zagrożonych wymarciem. Skały oraz zbiornik wodny są ich siedliskiem.

Trzeba też pamiętać, że istnieją plany powiększenia rezerwatu z 0,6 do 2,4 ha, co oznacza, że najwyższe wartości geologiczne i przyrodnicze daleko wykraczają poza dziś chroniony obszar.

Przede wszystkim jednak Kadzielnia to obiekt będący dziedzictwem geologicznym. Jak często w Górach Świętokrzyskich splatają się tu unikalne wartości geologiczne, przyrodnicze ale też technologiczne i społeczne oraz krajobrazowe.

Więcej można przeczytać tu: https://geopark-kielce.pl/rezerwat-kadzielnia-2/

Lodospad obecnie jest tworzony poprzez odpompowanie wody z tworzącego się na dnie dawnego kamieniołomu zbiornika wodnego.
Przystępując do eksploatacji zbiornika wodnego należy pamiętać o tym, że jest to siedlisko rozmaitych gatunków z różnych grup systematycznych. Niektóre z nich zimują na dnie zbiornika.
Wypompowywanie z niego wody może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla ich przetrwania. Podobnie jak tworzenie nienaturalnej, nie tworzącej się tu spontanicznie pokrywy lodowej może mieć negatywny wpływ na zbiorowiska i siedliska naskalne chronionych i zagrożonych gatunków.
Pod kątem budowy geologicznej Kadzielnia jest stanowiskiem o dużej zmienności, zbudowanym z osadów wapiennych powstałych w okresie górnego dewonu.
Wapienie są skałami podatnymi na różne formy wietrzenia, ze względu na ich niejednolitą strukturę i skład chemiczny. Powierzchnia skał wapiennych jest poddawana procesom wietrzenia, które obejmują wszystkie znane formy: mechaniczne, chemiczne i biologiczne. Duża zmienność litologiczna i spękania tektoniczne, w istotny sposób wpływają na podatność skał na wietrzenie.

Głównymi obserwowanymi procesami wietrzenia mechanicznego, są:
• dezintegracja (rozpad) – spękana skała dzieli się na fragmenty wzdłuż wewnętrznych płaszczyzn spękań,
• eksfoliacja (łuszczenie) – odspajanie się przypowierzchniowej warstwy skały.
Oba te zjawiska powstają w wyniku działalności czynników atmosferycznych: mrozu, nasłonecznienia, opadów, które w efekcie rozgrzewania i ochładzania się skał powoduje spękania, a w szczelinach występuje zamarzanie wody i poprzez zwiększenie objętości o ok. 10% ich rozsadzanie. Przy mrozie schodzącym poniżej 15 oC, następuje odwrotne zjawisko kurczenia się lodu i jego pękania, co też jest czynnikiem osłabiającym skałę.
Najbardziej sprzyjające dla szybkiego wietrzenia skał są warunki głębokiego wnikania w szczeliny skały wody w okresie występowania silnych mrozów. Sytuacja taka występuje niewątpliwie w czasie polewania skał wodą w celu utworzenia się lodospadu.

Rozsadzaniu skał sprzyja również dobra ekspozycja pionowej skały na nasłonecznienie, powodujące znaczne wahania dobowe temperatury, a w efekcie rozszerzanie i kurczenie się skały i lodu. Ostatecznym efektem tego procesu jest powiększanie się głębszych spękań i odpadanie warstwy powierzchniowej skał. Pogłębianie spękań wewnętrznych ułatwia- w okresie ciepłym -zjawisko erozji (mechanicznej i chemicznej) skały poprzez wody opadowe oraz wietrzeniu biologicznemu na drodze tworzenia lepszych warunków rozrostu roślinności pionierskiej, co stanowi dalsze jej osłabianie.

Powierzchnia skał węglanowych podlegających intensywnym procesom wietrzenia, nie stanowi stabilnego podłoża, bezpiecznego dla wykonywania jakichkolwiek prac i działań, powodujących zwiększenie obciążeń. Szczególnie dotyczy to ścian pionowych i skarp, pokrywających się warstwami lodu o ciężarze właściwym zbliżonym do ciężaru wody tj. ok. 9,8 kN/m³.

Prowadzenie wszelkich prac i działań na powierzchniach ścian i stoków skalnych poddanych erozji, dla zachowania warunków gwarantujących bezpieczeństwo osób i stosowanego sprzętu, wymaga na etapie projektowania wykonania szczegółowych badań geologicznych w celu określenia parametrów technicznych podłoża. Sposób i zakres prowadzenia takich badań regulują szczegółowo przepisy. Obliczenie parametrów podłoża, w warunkach planowanego obciążenia, służą ocenie stabilności ścian i skarp.
Do ważnych badanych parametrów należą: szczelinowatość, zmiany wietrzelinowe, odporność, wytrzymałość, nośność. Uzyskane wyniki mogą wskazywać na zagrożenie podłoża obrywaniem się skał i rozpadem, co wymaga zastosowania wzmocnień, kotwień lub innych metod efektywnego zabezpieczenia przed rozpoczęciem działań, niezbędnych dla bezpieczeństwa.

Na etapie eksploatacji instalacji związanych z podłożem skalnym, dla zachowania bezpieczeństwa wymagane jest wykonywanie ocen stanu technicznego, przed sezonowym uruchomieniem instalacji. Brak badań geotechnicznych i oceny stanu technicznego stanowi realne ryzyko wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa osób trenujących na lodospadzie i znajdujących się w jego rejonie. W przypadku obrywu zwietrzałych i obciążonych warstwą lodu skał, odpowiedzialność za ewentualne wypadki będzie spoczywać na właścicielu obiektu i firmie prowadzącej obiekt.
Ponadto skały poddane opisanym procesom mogą obrywać się tylko pod wpływem lodu, ale także np. latem, gdy na Kadzielni panuje wzmożony ruch turystyczny. Mimo, że skały nie obrywają się zimą, zjawisko to może wystąpić wiele miesięcy później.

Od dawna na Kadzielni były ustawione tablice ostrzegające o możliwości powstawania oberwań i osuwisk skał. Zabronione było wspinanie się po nich.

Tym samym funkcjonowanie lodospadu niesie realne zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi, a sposób eksploatacji wód zbiornika wodnego może się wiązać ze zniszczeniami w świecie przyrody.

Marzena Sadowska, hydrogeolog
Łukasz Misiuna, przyrodnik, psychoterapeuta
Magdalena Markulis, architekt
Dominik Włudyga, psycholog

Fot. D. Gacek